مدت حکومت امام مهدی(عج)، از ۵ تا ۳۰۹ سال/ چرا حکومت مهدوی کوتاه نیست

به گزارش گلستان 24، در اخبار و احادیث اسلامی، زمان های متفاوتی درباره مدّت حکومت مهدوی، بیان شده است. دانشمندان مسلمان به گونه‌های مختلف با این موضوع، رو به رو شده‌اند. برخی به یکی از زمان های ذکر شده گرایش پیدا کرده‌اند و برخی دیگر تلاش کرده‌اند که وجهی برای جمع میان احادیث پیدا کنند. در این نوشتار، ابتدا زمان های ذکر شده با اشاره به حدیثی که آن زمان را بیان کرده، می آوریم، سپس به بیان دیدگاه های ارائه شده و ارزیابی آن‌ها می پردازیم.

* زمان‌های ذکر شده

پنج، شش، هفت، هشت، نه، ده، چهارده، نوزده، نوزده و اندی، بیست، سی، چهل، هفتاد، 140 و نهایتاً 309 سال، زمان هایی هستند که در احادیث، از آن‌ها به عنوان مدّت حکومت یا زندگی امام زمان(عج) پس از ظهور یاد شده است. برخی احادیث نیز از هفت سال و دو ماه و چند روز سخن گفته‌اند. [2]

در برخی احادیث نیز مدّتی ذکر نشده و گفته شده که مهدی علیه السلام هر اندازه که خدا بخواهد، باقی خواهد ماند. مستند زمان های یاد شده، هر چند از نظر تعداد و اعتبار یکسان نیستند، ولی برای هر یک از آن‌ها می توان حدیث یا احادیثی را نقل کرد.

 احادیثی از شیعه و اهل سنّت، مدت حکومت مهدی علیه السلام را هفت سال ذکر کرده‌اند. نمونه‌اش از طبری است که از ابو سعید خدری نقل می کند که پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «قیامت به پا نمی شود، مگر اینکه مردی از اهل بیت من حکومت می‌کند و زمین را پر از عدل می کند، چنان که پر از ظلم شده است. و این، هفت سال طول می کشد». [3]

 ابن ماجه از ابو سعید خُدری نقل می کند که از پیامبر صلی الله علیه و آله شنیده است که: «مهدی در امّتم خواهد بود، اگر کم باشد هفت سال و اگر زیاد بماند، نُه سال». [4] احمد بن حنبل، ابن ابی شیبه، طبرانی و دیگران، احادیثی را می آورند که افزون بر آن، هشت سال را نیز ذکر می کند. [5]

علّامه سیّد محسن امین با سندش از ابو سعید خُدری به نقل از پیامبر صلی الله علیه و آله چنین می آورد: «مهدی، هفت یا ده سال حاکم بر امور مردم می شود...». [6] سلیمان بن عیسی - که به گفته ابن طاووس در باب فتن، علّامه است - می گوید: روایت شده که مهدی علیه السلام چهارده سال حکومت می کند؛ [7] امّا معلوم نمی‌کند که حدیث از کیست و از چه طریقی به او رسیده است.

 برخی محدّثان، از نوزده سال، نقل روایت کرده‌اند. [8] نعمانی در آخرین باب کتاب الغیبة، روایاتی در زمینه مدت زمان حکومت امام مهدی علیه السلام نقل کرده که در همه آن‌ها از نوزده سال یا نوزده سال و چند ماه سخن به بیان آمده است. [9]

 از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نقل شده است که: «مهدی، فرزند من است... بیست سال حکومت می کند». [10] حدیثی از امام علی علیه السلام نقل شده که مدّت حکومت امام مهدی علیه السلام را سی یا چهل سال بیان کرده است. [11]

 برخی احادیث نیز مدّت حکومت امام مهدی علیه السلام را چهل سال ذکر کرده‌اند. از جمله در حدیثی که از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل شده، آمده است: «او چهل سال در روی زمین فرمان روایی می‌کند». [12]

 امام حسن مجتبی علیه السلام نیز از پدر بزرگوارش نقل می کند که فرمود: «خداوند در آخر زمان، مردی را بر می انگیزد... او زمین را از عدل، داد، برابری، نور و برهان پر می کند... او چهل سال بر شرق و غرب عالم فرمان روایی می کند. پس خوشا به حال کسی که زمان او را درک کند و سخن او را بشنود». [13]

 احادیث با مضامین دیگری نیز هستند که بر چهل سال حکومت امام علیه السلام تأکید دارند. [14]

 عبدالکریم خثعمی می گوید: به امام صادق علیه السلام گفتم: «قائم علیه السلام چند سال حکومت می کند؟». امام علیه السلام فرمود: «هفت سال، روزها و شب‌ها طولانی می‌شوند تا آنجا که هر سال از سال های او با ده سال از سال های شما برابری می‌کند و بدین گونه، مدّت حکومت او با هفتاد سال از سال های شما برابر می شود». [15]

 بزرگ‌ترین عددی که در باره مدّت حکومت مهدی علیه السلام ذکر شده است، 309 سال است. طبری از امام باقر علیه السلام روایت می کند که فرمود: «قائم علیه السلام سیصد و نُه سال، به اندازه توقّف اصحاب کهف در غارشان، حکومت خواهد کرد». [16]

 نعمانی، از جابر جُعفی، از امام باقر علیه السلام روایت می‌کند که فرمود: «مردی از ما اهل بیت، سیصد و سیزده سال حکومت می کند، افزون بر نه سال». جابر می پرسد: چه زمانی این امر واقع می گردد؟ امام علیه السلام می فرماید: «بعد از مرگ قائم علیه السلام». می گوید: از امام پرسیدم: قائم علیه السلام چه قدر توقّف دارد. امام علیه السلام می فرماید: «از روز قیامش تا مرگش نوزده سال». [17] بر اساس این حدیث، دوران حکومت و حضور امام مهدی علیه السلام پس از قیام، کوتاه (19 سال) است؛ امّا دوران بقای نظامی که مهدی علیه السلام بر پایه عدل بنا نهادند، بلند (322 سال) [18] است.

 البته برخی احادیث نیز از احتمال یک روز بلند نیز سخن گفته‌اند؛ امّا این بدان معنا نیست که خواسته باشند مقدار حکومت امام علیه السلام را تعیین کنند؛ بلکه می خواهند حتمی بودن آن حکومت و رسیدن امام علیه السلام به اهدافش را در زمان بسیار کوتاه، بیان کنند. مثلاً در برخی از آن‌ها می خوانیم که حتی اگر یک روز از دنیا باقی مانده باشد، خداوند، کسی از اهل بیت را برمی انگیزاند تا زمین را پر از عدل کند. [19] در پاره ای احادیث از طولانی بودن آن روز، سخن به میان آمده است. [20]

حدیث دیگری وجود دارد که کمتر در باره آن بحث شده است؛ امّا وجهی دیگر از موضوع را پیشاروی ما می‌گشاید. در این حدیث، مدّت خاصی برای حکومت امام زمان علیه السلام ذکر نشده و تلاشی عامدانه و آشکار بر مخفی ماندن آن، صورت گرفته است. حدیث چنین است: ابن عبّاس از پدرش نقل می کند که پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «ای عمو! دوازده جانشین از فرزندان من ولایت پیدا می کنند. سپس امور زشت و شدید و بزرگی واقع می گردد. سپس مهدی علیه السلام از فرزندانم خارج می شود. خداوند، کارش را در یک شب درست می کند. پس از آن، زمین را پر از عدل می کند چنان که پر از ظلم شده است و باقی می ماند در زمین، هر چه خدا بخواهد. سپس دجّال، خارج می شود». [21]

 این حدیث را ابتدا اهل سنّت نقل کرده‌اند. سپس علمای شیعه نیز در مقام احتجاج برای اثبات تعداد امامان جانشین پیامبر صلی الله علیه و آله به آن استناد کرده‌اند. در هر حال، آنچه به بحث جاری مربوط می شود، زمان حکومت امام زمان علیه السلام است که در اینجا به گونه ای مخفی مانده و به خواست خداوند، واگذار شده است.

* تعابیر به کار رفته

مفاهیمی که در احادیث اسلامی برای بیان زمان حکومت مهدوی یا اقامت مهدی علیه السلام در این جهان مورد استفاده قرار گرفته، متفاوت است و توجّه به آن‌ها می تواند تا حدّی ما را در جمع بندی موضوع، یاری دهد. برخی احادیث از تعبیر «یکون» [22] به معنای بودن و شاید در اینجا به معنای زیستن، استفاده کرده‌اند. دو تعبیر دیگر نیز در احادیث وجود دارد که به همین معنا، یعنی زیستن است: «عاشَ» [23] و «یَعیشُ». [24] ظاهر این تعابیر، از مقدار زمان زندگی ایشان پس از ظهور حکایت دارد. احادیثی که واجد این تعابیر هستند، مقدار زمان زیستن ایشان را هفت، هشت یا نه سال بیان کرده‌اند. در مجموعه احادیث این باب، تنها یک مورد است که زندگی مهدی علیه السلام را پس از ظهور، بیش از نه سال بیان کرده، و آن، حدیث امام باقر علیه السلام است که زندگی امام پس از ظهور را از روز قیامش تا روز مرگش نوزده سال، [25] بیان کرد. در این حدیث، از تعبیر «یقوم» [26] استفاده شده و تصریح دارد به اینکه مورد سؤال، از روز قیام تا روز مرگ است و دال بر مقدار زندگی ایشان پس از ظهور است.

 تعبیر دیگری در حدیث پیش گفته ابن عباس به نقل از پدرش از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وجود دارد که ظاهرش از مقدار زندگی ایشان حکایت دارد: «وَ یَمْکُثُ فِی الْأَرْضِ مَا شَاءَ اللَّهُ؛ و باقی می ماند در زمین هر چه خدا بخواهد». امّا اولاً، این حدیث، زمان خاصی را تعیین نمی کند و ثانیاً، برخی قرائن دیگر حاکی از این است که مراد از توقّف ایشان بر روی زمین، اصل زندگی ایشان نیست؛ بلکه سلطه ایشان بر زمین است؛ زیرا تعبیر «یمکث فی الأرض» پس از آن آمده است که فرمود: «خداوند، کارش را در یک شب درست می کند. پس از آن زمین را پر از عدل می کند چنان که پر از ظلم شده است و باقی می ماند در زمین هر چه خدا بخواهد». یعنی پس از آنکه خداوند، کارش را درست کرد و او زمین را پر از عدل و داد کرد، آن‌گاه هر قدرخدا بخواهد، بر زمین توقّف خواهد داشت.

 دو تعبیر دیگر، یعنی «ملک» [27] و «یملک»، [28] ناظر به مقدار حکومت و سلطه ایشان است. این دو مفهوم، بیشترین کاربرد را در احادیث این باب دارند و اغلب زمان های ذکر شده با یکی از این دو تعبیر آمده‌اند. برخی احادیث، هفت سال، هشت سال و نه سال - که با مفهوم «یعیش» آمده بودند -، با همان مضمون با تعبیر «یملک» [29] نیز آمده است. شاید بتوان این را قرینه ای گرفت که احتمال کاربرد «عاش» و «یعیش» را به معنای حکومت تا حدّی تقویت کند؛ گو اینکه چنین قرینه ای نمی تواند ظهور این تعابیر را در زیستن از میان ببرد و آن را به معنای حکومت بگیرد.

 سیّد ابن طاووس، حدیثی را از ابو سعید خُدری از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله نقل می کند که در آن، گفته شده مهدی علیه السلام در آن وضع، یعنی پس از آنکه حاکم شد، هفت، هشت یا نه سال زندگی می کند. [30] در این عبارت، میان حکومت و زندگی، جمع شده است و هر دو تعبیر «یعیش» و «یملک» را دارد. بر این اساس، می توان گفت که احادیث دارای تعابیر عاش و یعیش، احتمالاً ناظر به زندگی امام پس از حاکم شدنش است.

 طبعاً مقدار حکومت ایشان از مقدار زمان زندگی ایشان کمتر است؛ زیرا پس از ظهور، مدّتی طول می کشد تا حکومت ایشان مستقر شود. مبارزات ایشان برای برپاییِ حکومت و استقرار در منطقه ای از زمین، هر چند کوتاه باشد، زمانی را به خود اختصاص می دهد که خارج از زمان حکومت ایشان است. در نتیجه، هر اندازه مقدار حکومت ایشان در نظر گرفته شود، باید زندگی ایشان طولانی‌تر باشد.

* نظریه‌ها

وجوه مختلفی برای جمع میان احادیث ذکر شده بیان شده است. علّامه مجلسی برای جمع احادیث چنین می گوید:

 اخبار متفاوت وارد شده در زمینه مدّت حکومت امام مهدی علیه السلام، برخی بر همه مدّت فرمان روایی ایشان، برخی بر زمانِ استقرار دولت او، برخی بر سال‌ها و ماه‌ها به حساب ما و برخی هم بر سال‌ها و ماه های طولانی زمان ایشان حمل می شود. [31]

ایشان در انت‌ها از عبارت «والله اعلم» استفاده می کند که گویای تردید خود وی در این جمع بندی است.

 ابن حجر عسقلانی معتقد است که آنچه احادیث بر آن اتفاق دارند، این است که او بی تردید هفت سال حکومت می کند. از ابن الحسین ابری هم نقل شده است که اخبار مستفیض و متواتر، دلالت دارند که او هفت سال حکومت می کند. [32]

 آیت‌الله سیّد صدرالدین صدر می‌گوید که بیشتر احادیث این باب بر این موضوع اتفاق دارند که مدّت حکومت او هفت سال است و تردید در زیادتر از این مقدار تا تمام شدن، نه سال است. به گفته ایشان این قول، ظاهرتر و مشهورتر است و این، خود فضیلتی بزرگ برای مهدی علیه السلام است که قیام او برای اصلاح دین و دنیایی وعده داده شده که در این مدّت کوتاه رخ می دهد. چنان که قیام جدّ بزرگوار او نیز در مدّت هشت سال، یعنی از سال دوم هجری به بعد، به ثمر نشست.

وی سرانجام این احتمال را مطرح می کند که ممکن است دلیل اختلاف احادیث این باشد که اساساً نمی خواسته‌اند حقیقت را در مورد مدّت زمان زندگی مهدی علیه السلام بیان کنند تا شنونده، خود هر یک از اقوال را که مایل بود برگزیند و طولانی‌ترین زمان را برای بقای مهدی آرزو کند. اگر چه ترجیح با قول هفت سال است و همین هم اقواست. [33]

 به نظر آیت‌الله مکارم شیرازی، اختلافات موجود در احادیث مربوط به مقدار زمان حکومت امام زمان علیه السلام، در واقع، ممکن است به مراحل و دوران های آن حکومت اشاره داشته باشد؛ یعنی آغاز شکل گرفتن و پیاده شدنش پنج یا هفت سال، دوران تکاملش چهل سال و دوران نهایی‌اش بیش از سیصد سال.

 ولی قطع نظر از احادیث اسلامی، مسلّم است که این آوازه‌ها و مقدّمات برای یک دوران کوتاه مدّت نیست؛ بلکه قطعاً برای مدّتی طولانی است که ارزش این همه تحمّل زحمت و تلاش و کوشش را داشته باشد. [34]

* بررسی

احادیث این باب، بسیار متنوّع و بعضاً متعارض است. همه احادیث ناظر به زمان حکومت امام مهدی علیه السلام یا مقدار بقای ایشان بر روی زمین پس از قیام، به لحاظ سندی، ضعیف‌اند. تنها برخی موارد که از هفت سال و نه سال سخن گفته‌اند، نزد برخی از اهل سنّت، صحیح به حساب می آیند؛ امّا دیگران، آن‌ها را ضعیف می دانند. افزون بر این، در مسائل تاریخی و اعتقادی نمی توان به استناد یک حدیث، هرچند از نظر سند معتبر باشد، چیزی را اثبات کرد. در این موضوعات باید قرائن دیگری نیز در کار باشد تا بتوان به درستی مضمون نقل شده، اعتماد کرد. [35]

 اینک با صرف نظر از موضوع یاد شده و با فرض صحّت احادیث، به جمع بندی می پردازیم و تلاش می کنیم که معقول‌ترین وجه ممکن در فهم این دسته از احادیث ارائه شود. بدیهی است که هر گونه اظهار نظر در این باره نمی تواند از حدّ فرضیه های محتمل، بالاتر رود.

 مأموریت و رسالت مهدی علیه السلام تحقّق ارزش های الهی و قرآنی و تأسیس جامعه توحیدی به معنای کامل آن است به گونهٍ ای که هیچ گونه اثری از شرک در آن دوره مشاهده نشود: «یَعْبُدُونَنِی لا یُشْرِکُونَ بِی شَیْئاً؛ تنها مرا بپرستند و چیزی را شریک من قرار ندهند». [36] مسلّم است که تأسیس چنین بنای عظیم، آن هم با آن عمق و گستردگی غیر قابل توصیف، کاری است که با توجّه به روند طبیعی امور و عدم استفاده از قدرت اعجاز (مگر در موارد ضرورت)، نیاز به گذشت زمان دارد.

* اختلاف زمان به دلیل تنوّع موضوعات

می توان برخی اختلاف تعابیر احادیث را مربوط به این دانست که موضوع، متفاوت است؛ زیرا پس از ظهور امام زمان علیه السلام بلافاصله حکومت ایشان برپا نمی شود و مدّتی مشغول مبارزه با ظالمان خواهند بود. در طول دوران ظهور ایشان مراحل متفاوتی طی خواهد شد و فراز و نشیب هایی در برپاییِ حکومت مهدوی وجود خواهد داشت. همچنین پس از وفات یا شهادت ایشان نیز آن حکومت از میان نمی رود و به واسطه رجعت پیامبر صلی الله علیه و آله و امامان دیگر علیه السلام استمرار می یابد.

 یک احتمال این است که حکومت خود مهدی علیه السلام کوتاه‌تر باشد و حکومت سایراهل بیت علیه السلام پس از رجعت آنان استمرار یابد و تحقّق اهداف این حکومت در درازمدت و به دست دیگر امامان علیه السلام باشد. بر این اساس، زمان های طولانی‌تر را باید ناظر به نظام حکومت مهدوی دانست، نه حکومت شخص امام مهدی علیه السلام. در حدیث پیش گفته امام باقر علیه السلام: زندگی امام مهدی علیه السلام از روز قیام تا روز مرگ، نوزده سال و حکومت دیگر اهل بیت علیهم السلام، سیصد و بیست و دو سال بیان گردید. [37]

احتمال دیگر این است که برخی از توفیقات این حکومت در دوره رجعت امام زمان علیه السلام اتفاق بیفتد. [38] بخشی از موفّقیت‌ها در دوره اول - که می تواند کوتاه باشد -، واقع می‌گردد و بخشی دیگر در دوره رجعت.

 در این صورت، احادیثی که از عبارت «یعیش» و «عاش» و «یکون» استفاده کرده‌اند، باید مدّت زمان طولانی تری را گفته باشند و روایت هایی که ناظر به زمان حکومت امام علیه السلام هستند، زمان کوتاه تری را ذکر کرده باشند؛ امّا چنین نیست.‌ همان طور که گذشت، احادیثی از زندگی هفت، هشت یا نه ساله امام زمان علیه السلام پس از ظهور سخن گفته‌اند و از تعبیر «یکون»، «عاش» یا «یعیش» استفاده کرده‌اند. در عین حال، برخی نیز از حکومت هفت ساله گفتگو کرده‌اند. تعدادی نیز زمان حکومت ایشان را بیشتر، یعنی چهارده، نوزده، بیست، چهل و بیشتر از آن گفته‌اند.

بنا بر این، نمی توان بر اساس معیاری معیّن و واحد در این زمینه حکم کرد و قاطعانه، این زمان های مختلف را به صورت یاد شده، تطبیق کرد.

* گسترش ظرف زمان (هر سال، معادل 10 یا 20 سال)

احادیثی که ناظر به گسترش زمانی‌اند و می گویند هر سال آن حکومت، معادل ده سال و برخی آن را معادل بیست سال عادی به حساب می آورند، ممکن است بیانگرسرعت تحوّلات بر اثر رشد علم و فناوری باشند. با این حال نمی توان مقدار کم ذکر شده در برخی احادیث را با این توجیه، به طور عادی فهم کرد. اگر امری معجزه آسا رخ دهد و هفت سال حکومت ایشان در واقع مطابق هفتاد یا یک صد و چهل سال شود، [39] می توان درک کرد که در چنین زمانی، آن تحوّلات عظیم در کل جهان رخ دهد. امّا اگر انتظار باشد که صرفاً در همان هفت سال همه این تحوّلات واقع گردد، به طور عادی، قابل فهم نیست. افزون بر اینکه در این احادیث، راویان ضعیفی [40] وجود دارند که اعتماد به صحّت حدیث را بسیار کم می کنند.

* مخفی نگاه داشتن

روایت ابن عباس از پدرش از پیامبر صلی الله علیه و آله که می گفت پس از برپایی حکومت عدل مهدوی، هر قدر خدا بخواهد در زمین باقی می ماند، گویای تعمّدی بر مخفی ماندن مقدار حکومت امام زمان علیه السلام است. این حدیث، نظر آیة اللَّه صدر را در مورد تعمّد در مخفی نگاه داشتن مقدار زمان حکومت مهدی علیه السلام تقویت می کند؛ امّا نمی توان این نظر را پذیرفته شده تلقی نمود؛ زیرا اگر چنین بود، جا داشت که همه احادیث، این گونه عمل کنند، نه اینکه در برخی سالیانی را مشخص کنند و در برخی دیگر، سالیانی دیگر. اگر پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل بیت علیه السلام می خواستند چیزی را مخفی نگاه دارند، علی القاعده، آن را با کلمات مبهم بیان می کردند و سالیان مشخّصی را ذکر نمی کردند. همچنین اجباری در ذکر این سالیان مشخّص در کار نبوده که بخواهیم آن‌ها را بر تقیّه حمل کنیم. شاید به همین دلیل است که مرحوم صدر این قول را قوی نمی داند و آن را فقط در حدّ یک احتمال، مطرح می کند. [41]

* مقدار حکومت: کوتاه یا بلند

با توجّه به ضعف بیشتر احادیث این باب و ضرورت وجود ادلّه اطمینان آور در مسائل اعتقادی و تاریخی، نمی توان در باره مقدار حکومت مهدی علیه السلام نظری قاطع داد. کسانی که از طریق مقایسه با حکومت پیامبر صلی الله علیه و آله در مدینه (هشت تا ده سال)، مقدار حکومت امام مهدی علیه السلام را کوتاه (هفت سال) می دانند، به تفاوت‌های این دو حکومت توجّه نکرده‌اند؛ زیرا جامعه اسلامی صدر اسلام، بسیار محدود بود و در گستره شبه جزیره عربستان واقع شد، نه در سراسر زمین. حکومت جهانی مهدی علیه السلام قرار است که کلّ جهان را زیر پوشش خود قرار دهد و همه مردم عالم را به راه راست هدایت کند و به سوی اسلام بکشاند و چنین کاری با هر سرعتی هم که فرض شود، نمی تواند به طور عادی در هفت، هشت یا نه سال اتفاق بیفتد. بنا بر این، نمی توان نظر ایشان را در این زمینه پذیرفت.

 دیدگاه های دیگر نیز استدلال قوی و قابل اعتمادی ندارند. علی الخصوص اگر به تعارض احادیث این باب توجّه کنیم، از دادن حکمی قاطع، پرهیز خواهیم کرد.

در عین حال باید توجّه داشت که استقرار حکومت عادلانه در سراسر زمین پس از قرن‌ها حاکمیت کفر و ظلم، به مجاهدتی طولانی و گسترده نیازمند است و قطعاً مهدی علیه السلام یا جانشینان ایشان، باید سال‌ها در جهان حضور داشته باشند تا بتوانند به همه اهداف خود جامه عمل بپوشانند. پذیرش این مطلب که مردم، قرن‌ها برای تحقّق عدل مهدوی در انتظار باشند و سختی‌ها و مشکلات بسیاری را در این راه تحمّل کنند، ولی این حکومت، چند سالی بیشتر به طول نینجامد و بساط جهان در هم پیچیده شود، بسیار دور از ذهن است و باید دست کم نظام حکومت مهدوی، زمان درازی پابرجا بماند.

 البته تصوّر اینکه در آن نظام مهدوی - که پس از قرن‌ها انتظار تشکیل شده است -، خود امام مهدی علیه السلام حضور نداشته باشند و تنها پس از هفت سال از دنیا بروند نیز دشوار است. قرن‌ها بشر در انتظار اوست و برایش دعا می کند. دستور اهل بیت علیهم السلام این است که برای بقای او بر روی زمین و تمتع طولانی او دعا کنیم: «اللهم کن لولیک الحجّة بن الحسن...». تمتّع طولانی ایشان پس از استقرار حکومتشان خواسته می شود: «حتّی تُسکنه أرضک طوعاً و تمتّعه فی‌ها طویلاً». [42] اگر مقرّر باشد که دوران زندگی ایشان پس از استقرار حکومتشان کوتاه باشد، وجهی برای آموزش این دعا و خواندن آن وجود ندارد.

پی‌نوشت‌ها:

 [1]. به قلم پژوهشگر ارجمند، حجّة الاسلام و المسلمین دکتر هادی صادقی.

 [2]. الفتن: ج 1 ص 378 ح 1130؛ الملاحم و الفتن: ص 167.

 [3] عَن أبی سَعیدٍ، أنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قالَ: لا تَقومُ السّاعَةُ حَتّی یَملِکَ رَجُلٌ مِن أهلِ بَیتی، أجلی، أقنی، یَملَأُ الأَرضُ عَدلاً کَما مُلِئَت قَبلَهُ ظُلما، یَکونُ سَبعَ سِنینَ ر. ک: ص 184 ح 1739. منابع اهل سنّت نیز بیشترین نقل را در باره مدّت حکومت امام علیه السلام بر اساس هفت سال دارند، از جمله: ر. ک: ج 2 ص 126 ح 268، مسند ابن حنبل: ج 3 ص 36 ح 11130، ذکر أخبار اصبهان: ج 1 ص 84 و نیز، پانوشت 2 و 3 همین صفحه.

 در یافتن این موارد از کتاب إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، شیخ حر آملی استفاده شده است.

 [4]. أنَّ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قالَ: یَکونُ فی اُمَّتِی المَهدِیُّ، إن قَصُرَ فَسَبعٌ وإلّا فَتَسِعٌ (ر. ک: ص 368 ح 1894، و ص 172 ح 1724).

 [5]. عن أبی هریرة ان رسول اللَّه صلی الله علیه و آله قال: یَکون فی اُمَّتِی المَهدِیُّ إن قَصُرَ فَسَبعٌ وإلّا فثَمانٌ وإلّا فَتَسِعٌ... (ر. ک: ص 383 ح 1912 و ص 372 ح 1899 و ص 332 ح 1849 و ص 334 ح 1850 و ص 372 ح 1900 و ص 370 ح 1898 و ص 376 ح 1905).

 [6]. أعیان الشیعة: ج 2 ص 698. نیز، ر. ک: ینابیع المودّة: ص 492، غایة المرام: ص 704.

 [7]. عبارت سیّد ابن طاووس این است: و فی روایة عن سلیمان بن عیسی - و کان علّامة فی الفتن - قال: بلغنی أنّ المهدی یملک أربع عشرة سنة (الملاحم و الفتن: ص 167؛ الفتن: ج 1 ص 392 - 393 ح 1181).

 [8]. مانند این حدیث: ابن ابی یعفور از امام صادق علیه السلام نقل می کند که فرمود: «قائم، نوزده سال حکومت می کند» (إثبات الهداة: ج 3 ص 547 ح 542».

 [9]. الغیبة: ص 331 - 332. برای نمونه در حدیثی از امام صادق علیه السلام چنین نقل کرده است: «همانا قائم علیه السلام نوزده سال و چند ماه حکومت خواهد کرد».

 [10] قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله: المهدی من ولدی... یملک عشرین سنة (ر. ک: ص 187 ح 1742، الصواعق المحرقة: ص 98). این حدیث در دیگر کتاب های اهل سنّت نیز روایت شده است (ر. ک: الأربعین حدیثاً فی ذکر المهدی: حدیث نهم، الفصول المهمة: ص 275، الحاوی للفتاوی: ص 66، ذخائر العقبی: ص 136، الأربعین: ص 300، البیان فی أخبار صاحب الزمان: ص 80، جواهر العقدین: ص 433، مشارق الأنوار: ص 152، نور الأبصار: ص 229).

 [11]. یلی المهدی أمر الناس ثلاثین أو اربعین سنة (الفتن: ص 201).

 [12]. الزام الناصب: ص 304.

 [13]. ر. ک: ص 196 ح 1755، إثبات الهداة: ج 7 ص 49، بحار الأنوار: ج 52 ص 280.

 [14]. ر. ک: عقد الدرر: ص 240.

 [15]. ر. ک: ج 8 ص 24 ح 1432.

 [16]. إِنَّ الْقَائِمَ علیه السلام لَیَمْلِکُ ثَلَاثَمِائَةٍ وَ تِسْعَ سِنِینَ، کَمَا لَبِثَ أَصْحَابُ الْکَهْفِ فِی کَهْفِهِم ر. ک: ص 258 ح 1823. دیگران نیز این حدیث یا مشابه آن را آورده‌اند. برای نمونه، ر. ک: ص 200 ح 1760، تاج الموالید: ص 116، إعلام الوری: ج 2 ص 293.

 [17] جَابِرِ بْنِ یَزِیدَ الْجُعْفِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ علیه السلام یَقُولُ وَ اللَّهِ لَیَمْلِکَنَّ رَجُلٌ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ ثَلَاثَمِائَةِ سَنَةٍ وَ ثَلَاثَ عَشْرَةَ سَنَةً وَ یَزْدَادُ تِسْعاً قَالَ فَقُلْتُ لَهُ وَ مَتَی یَکُونُ ذَلِکَ قَالَ بَعْدَ مَوْتِ الْقَائِمِ ع قُلْتُ لَهُ وَ کَمْ یَقُومُ الْقَائِمُ علیه السلام فِی عَالَمِهِ حَتَّی یَمُوتَ فَقَالَ تِسْعَ عَشْرَةَ سَنَةً مِنْ یَوْمِ قِیَامِهِ إِلَی یَوْمِ مَوْتِهِ (ر. ک: الغیبة، نعمانی: ص 331 ح 3).

 [18]. احتمالاً مقصود 313 سال شمسی، معادل 322 سال قمری است.

 [19] قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله: یخرج فی آخر الزمان رجل من ولدی اسمه کاسمی و کنیته ککنیتی یملأ الأرض عدلا کما ملئت جورا فذلک هو المهدی علیه السلام، (ر. ک: تذکرة الخواص: ص 204. و نیز، همین دانش نامه: ص 176 ح 1730)، این حدیث، مشهور است و ابو داوود و زُهری همین معنا را آورده‌اند و اضافه ای دارد که فرموده: لو لم یبق من الدهر إلاّ یوم واحد لبعث اللَّه من أهل بیتی من یملأ الأرض عدلاً (ر. ک: ص 170 ح 1719 و 1720، دیگر کتاب های اهل سنّت نیز این حدیث را آورده‌اند (ر. ک: الأربعین حدیثاً فی ذکرالمهدی: حدیث نوزدهم، عقد الدرر: ص 274، الفصول المهمّة: ص 274).

 [20] وَ لَوْ لَمْ یَبْقَ مِنَ الدُّنْیَا إِلَّا یَوْمٌ وَاحِدٌ لَطَوَّلَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ ذَلِکَ حَتَّی یَخْرُجَ قَائِمُنَا فَیَمْلَأَهَا قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً (کفایة الأثر: ص 165). به گفته محدّثان، این حدیث، مشهور و متواتر است. شبیه این احادیث از بعضی امامان معصوم علیهم السلام همچون امام صادق علیه السلام، امام رضا علیه السلام و امام جواد علیه السلام نقل شده است (ر. ک: ص 180 ح 1734 و 1735 و ص 200 ح 1759 و ص 254 ح 1819 و کفایة الأثر: ص 266 و 277 و 281).

 [21]. یَمْلِکُ مِنْ وُلْدِی اثْنَا عَشَرَ خَلِیفَةً ثُمَّ تَکُونُ أُمُورٌ کَرِیهَةٌ شَدِیدَةٌ عَظِیمَةٌ ثُمَّ یَخْرُجُ الْمَهْدِیُّ مِنْ وُلْدِی یُصْلِحُ اللَّهُ أَمْرَهُ فِی لَیْلَةٍ فَیَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ یَمْکُثُ فِی الْأَرْضِ مَا شَاءَ اللَّهُ ثُمَّ یَخْرُجُ الدَّجَّال. (ر. ک: ص 186 ح 1744).

 [22]. عَن أبی سَعیدٍ الخُدرِیِّ، أنَّ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قالَ: یَکونُ فی اُمَّتِی المَهدِیُّ، إن قَصُرَ فَسَبعٌ وإلّا فَتَسِعٌ، فَتنعم فیهِ اُمَّتی نِعمَةً لَم ینعموا مِثلَ‌ها قَطُّ، تُؤتی اُکُلُ‌ها ولا تَدَّخر مِنهُم شَیئا، وَالمالُ یَومَئذٍ کُدوسٌ، فَیَقومُ الرَّجُلُ فَیَقولُ: یامَهدِیُّ، أعطِنی، فَیَقولُ: خُذ. (ر. ک: ص 369 ح 1894 و ص 370 ح 1898 و ص 382 ح 1912 و ص 376 ح 1905).

 [23]. أبا سعید الخُدرِیّ، قالَ: قالَ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله: یَکونُ مِن اُمَّتِیَ المَهدِیُّ، فَإِن طالَ عُمُرُهُ أو قَصُرَ عُمُرُهُ عاشَ سَبعَ سِنینَ، أو ثَمانَ سِنینَ، أو تِسعَ سِنینَ، یَملَأُ الأَرضَ قِسطا وعَدلاً، وتُخرِجُ الأَرضُ نَباتَ‌ها، وتُمطِرُ السَّماءُ قَطرَ‌ها. (ر. ک: ص 372 ح 1899).

 [24]. أبا سعید الخُدرِیّ، قالَ: قالَ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله: یَنزِلُ بِاُمَّتی فی آخِرِ الزَّمانِ بَلاءٌ شَدیدٌ مِن سُلطانِهِم... فَیَبعَثُ اللَّهُ عَزَّوجَلَّ رَجُلاً مِن عِترَتی، فَیَملَأُ الأَرضَ قِسطا وعَدلاً کَما مُلِئَت ظُلما وجَورا... یَعیشُ فی‌ها سَبعَ سِنینَ أو ثَمانَ أو تِسعَ... (ر. ک: ص 368 ح 1895 و ص 334 ح 1850 و ص 332 ح 1849).

 [25]. ر. ک: ص 122 پانوشت 5؛ الغیبة، طوسی: ص 478 ح 505؛ الاختصاص: ص 257، مختصر بصائر الدرجات: ص 214، بحار الأنوار: ج 53 ص 100 ح 121 و 122.

 [26]. یَقُوم... مِنْ یَوْمِ قِیَامِهِ إِلَی یَوْمِ مَوْتِه.

 [27]. الغیبة، نعمانی: ص 331 ح 1 و 2، بحار الأنوار: ج 52 ص 298 ح 59 و 60.

 [28] ر. ک: ص 196 ح 1755 و ص 186 ح 1742 و ص 200 ح 1760 و ص 258 ح 1823 و ص 370 ح 1898 و ص 254 ح 1817 و ج 7 ص 112 ح 1176. از جمله: ثُمَّ یَخرُجُ رَجُلٌ مِن عِترَتی یَملِکُ سَبعا أو تِسعا، فَیَملَأُ الأَرضَ قِسطا و عَدلاً. (ر. ک ص 172 ح 1724)، ولا تَقومُ السّاعَةُ حَتّی یَملِکَ رَجُلٌ مِن أهلِ بَیتی، أجلی، أقنی، یَملَأُ الأَرضُ عَدلاً کَما مُلِئَت قَبلَهُ ظُلما، یَکونُ سَبعَ سِنینَ. (ر. ک: ص 180 ح 1739).

 [29]. پیش‌تر در باره این احادیث، سخن گفتیم.

 [30]. عبارت این است: «المهدی یعیش فی ذلک - یعنی بعد ما یملک - سبع سنین أو ثمان أو تسع» (الملاحم و الفتن: ص 165). نیز، ر. ک: الفتن: ج 1 ص 376 ح 1121، عقد الدرر: ص 238.

 [31]. بحار الأنوار: ج 52 ص 280.

 [32]. تهذیب التهذیب: ج 5 ص 87 ش 6894.

 [33]. المهدی علیه السلام، سیّد صدر الدین صدر: ص 239 - 238.

 [34]. ر. ک: حکومت جهانی مهدی علیه السلام، ناصر مکارم شیرازی: ص 281.

 [35] در مسائل عملی دین، سختگیری کمتری به کار می رود؛ زیرا آنجا ناظر به کشف واقع نیستیم؛ بلکه در صدد یافتن وظیفه در مقام عمل هستیم. این موضوع حتّی با اصول عملیه - که صرفاً راهی برای خروج از حیرت در مقام عمل است - حل و فصل می گردد؛ امّا در مسائلی که ناظر به کشف واقعیت است، نمی توان صرفاً تعبّدی عمل کرد و باید قرائنی در کار باشد که متناسب با اهمیت موضوع، به واقع، اطمینان بیاورد.

 [36]. نور: آیه 55.

 [37]. الغیبة، نعمانی: ص 332 ح 3.

 [38]. بنا بر برخی احادیث، امام زمان علیه السلام نیز پس از ظهور و تشکیل حکومت از دنیا می روند و مجدداً به دنیا می آیند و زندگی می کنند. در این باره، ر. ک: ج 8 ص 36 (بخش دهم / فصل سوم / پژوهشی درباره بازگشت شماری از وفات یافتگان، هنگام قیام امام مهدی علیه السلام).

 [39]. بدین معنا که زمان تغییر نکند؛ امّا تحولاتی که در آن زمان کوتاه صورت می پذیرد، معادل هفتاد یا یک صدو چهل سال باشد.

 [40]. عبد اللَّه بن قاسم حضرمی و عبد الکریم بن عمرو خَثعمی.

 [41]. المهدی علیه السلام، سیّد صدر الدین صدر: ص 239 - 238.

 [42]. این دعا، در اعمال شب بیست و سوم ماه رمضان از معصومان علیهم السلام رسیده است (ر. ک: الکافی: ج 6 ص 190 ح 1066).