تشکیل دانشگاه مدینه مهم ترین حرکت علمی امام باقر(ع)است

به گزارش گلستان24؛به مناسبت شهادت امام محمد باقر  در رابطه با سیره علمی و فرهنگی این امام بزرگوار گفت و گویی با فریده ساوری کارشناس مسائل فرهنگی و تاریخی داشتیم؛در ادامه مشروح این گفت وگو را می خوانید.

امام محمد باقر علیه السلام در شکل گیری تشکیلات حزبی چه نقشی داشتند؟

در عصر امامت حضرت باقرالعلوم علیه السلام که ۱۹ سال طول کشید جهان اسلام به لحاظ گسترش قلمرو حوادث سیاسی و اجتماعی، مبارزاتی، فکری، رونق مباحث کلامی و فقهی؛ موقعیت جغرافیای سیاسی و فرهنگی ویژه ای داشت. بیشترین نقش و مهمترین حرکت علمی در زمان امام باقر علیه السلام که یک نهضت فرهنگی ریشه‌دار است تشکیل دانشگاه مدینه است که در جلسات آن حضرت صدها نفر از مکان های مختلف برای یادگیری آموزه های دینی از جمله فقه، حدیث، فلسفه، تفسیر،  کلام و علوم دیگر حاضر می‌شدند و کسب علم می‌کردند و به خاطر مراجعه افراد زیادی از شهرهای کوفه، بصره،باسط و حجاز به دانشگاه امام باقر علیه السلام و کسب علم و اخلاق از محضر ایشان، شیعه در عصر ایشان فشار و سختی های قبلی خود را کمتر احساس می کرد و در حوزه علوم باقری دانشورانی از رجال، حدیث و ... به ظهور رسیدند که تکیه گاه شیعه در آن زمان و اعصار بعدی بودند. امام باقر علیه السلام در دانشگاه مدینه از تحکیم بنیاد ای تفکر شیعی لحظه غافل نبودند و با برنامه ریزی دقیق و حساب شده به رهبری تفکر امامیه و پیروان مسیر امامت اهتمام می ورزیدند ایشان در بیانات خود از کلام خداوند شاهد می آوردند و می فرمودند در هر مطلبی که مطرح کردم بپرسید که در کجای قرآن است تا آیه اش را مشخص کنم.

امام باقر علیه السلام نسبت به تحریب احکام اسلامی چه واکنشی داشتند؟

 امام باقر علیه السلام در مسائل فقهی و پاسخ گویی به پرسش هایی در زمینه احکام شرعی می‌پرداختند و در تصحیح اندیشه ها و زدایش انحراف ها تنها به مبارزه و رویای روی اکتفا نکردند بلکه با بیان احکام و گاه به تبیین این شیوه استنباط احکام از قرآن و سنت پیامبر پایه‌های فقاهت و اجتهاد صحیح را استحکام بخشید. در زمان ایشان چهار انحراف اساسی عقیدتی اخلاقی سیاسی و اقتصاد  حال فروپاشی بود اما امام باقر علیه السلام وظیفه خود می دانست که با منکرات مبارزه کند،  بنابراین ایشان با تولید علم و شیوه‌های دیگر این وظیفه خطیر را انجام می‌دادند امام باقر علیه السلام تولید علم چهارگانه‌ی داشتند که باعث می‌شد افرادی که تک تک و چهره به چهره در محضر امام حاضر می شدند رشد کنند. ایشان گاهی با مسیحیان، زندیقیان، معتزله و غیره مناظره می‌کردند مبارزه با این نوع از انحراف علم کلام را تولید می کرد. همچنین در اخلاق مشکلات عدیده وجود داشت و دربار از لهو لعب و شراب و فساد و غیره  پر شده بود، از سوی دیگر قدرت اسلام که زیاد می‌شد به انحرافات و کبر و غرور سیاستمدار ها و صاحبان قدرت افزوده می شد و  از اخلاق جامعه نبوی منحرف می شدند که امام باقر علیه السلام مردم را به تعامل و اعتدال وامی داشتند و به شایسته‌سالاری تذکر می‌دادند که حاکمان کنونی فاسقند و رهبر باید از طرف خدا و رسول (ص) شایستگی داشته باشد ایشان به بیان ویژگی‌های رهبر شایسته می‌پرداختند و به تدریج علم و فقه سیاسی و اندیشه و فلسفه اسلامی که همگی جزو علوم انسانی است تولید می‌شد. همچنین در اقتصاد نیز حاتم بخشی، ربا، اختلافات طبقاتی، فقر زیاد و غیره بوجود آمده بود وعده سرمایه دار که سرمایه سالاری می‌کردند، امام در اینجا مکتب اقتصادی اسلامی را که مبتنی بر ذهن و تولید و کار که به عنوان اقتصاد  اسلامی آن را میشناسیم تولید کردند بنابراین ایشان در مقابل هر نوع تحریف و تخریب تولید علم داشتند و امام از این تهدیدها فرصت هایی را ایجاد می کردند و در مقابل هر جریانی پاسخگو بودند.

چرا خلفای بنی امیه و مروانی به تحریف دین می پرداختند؟

  از آنجایی که دین اسلام کاملترین دین است و دارای معارف و  احکام ویژه ای است که باعث سازندگی زندگی دنیایی بشر و سعادتمندی اخروی انسان است و با تبعیض‌ها و فسادها، و ایجاد رفتارهای ناعادلانه مبارزه می کند و بخاطر آنکه زمامدارانی که به عنوان خلافت پیامبر بر سر کار می آمدند مثل بنی امیه و مروانی ها در دوران زمامداری خود انواع فسق و فجور و فساد ظاهری و تبعیض و انحرافات گوناگونی را بر مردم روا می داشتند که شایسته زمامداری اسلامی را نداشتند و از آنجایی که مبانی و موازین اسلامی و آیات قرآن به مبارزه با ستم و رفتار ناعادلانه و مبارزه با انحرافات می‌پرداخت با منافع دنیای و ادامه حکومت و زمامداری و قبضه قدرت این ها مخالف بود، این بود که اینها دست به تحریف می زدند و بعضی از فقها و علما، محدثین و چهره های موجه را می فریفتند و یا بعضی را با ترس وادار به ترویج انحرافات در بین مردم می کردند و بسیاری از تحریفات را وارد دینساختند و با موجه جلوه دادن آن ذهنیت مردم را نسبت به اعتقادات دینی عوض می کردند در واقع این ها از راه تخریب و تحریف دین به دنبال مقاصد دنیوی خود بودند.

چرا امام باقر علیه السلام از درگیری آشکار و مسلحانه پرهیز می کنند و به کار فرهنگی و فکری تکیه می کنند؟

امام باقر علیه السلام هرچند برای از میان برداشتن حاکمان جائر به قیام علنی و جمع آوری نیروهای رزمی رو نیاوردند زیر اصولاً شرایط را متناسب نمی‌دیدند و یاران کافی در اطراف خویش را نداشت اما روح  ظلم ستیزی و انزجار از فرمانروایان ستمگر را در کالبد پیروان و اصحاب خویش می دیدند. امام باقر علیه السلام منکر جهاد و مبارزه علنی مسلحانه علیه حکام فاسد نبودند بلکه چنین اقدامی نیاز به نیروهای ایثارگر داشت که دانشگاه امام از چنین یاران کافی به حد کافی برخوردار نبود. با این وجود برای زنده نگه داشتن اصول سیاسی اسلام از تقویت روحیه ظلم ستیزی در اصحاب خود غافل نبودند و از ابراز انزجار نسبت به فرمانروایان ناصالح دریغ نداشتند. بلکه با بیان های مکرر می‌فرمودند که امام سجاد علیه السلام به ایشان سفارش کردند که فرمودند از ظلم نسبت به بی پناهانی که جز خدا یاوری ندارند بپرهیز. به همین خاطر ایشان دست به کار فرهنگی زدند و سعی کردند نیروها و دلهایی را جهت تبلیغ و ترویج آموزه های اسلامی به شکل ماندگار و اثرگذار و متناسب با شرایط زمانه آماده سازند.

آیا می توان امام باقر علیه السلام را یک مبارز فرهنگی دانست؟

 در واقع یک پیوستگی مبارزاتی میان دوره امام سجاد و امام باقر علیه السلام وجود دارد، زیرا همانطور که پدر بزرگوارشان امام سجاد علیه‌السلام حرکت علمی و فرهنگی در دوران امامت خود داشتند  که در قالب دعا و مناجات و رساله حقوق و ارشاد انسان ها مبارزه با ابتذال فرهنگی و اخلاقی پرداختند. حرکت امام بعدی که امام باقر علیه السلام بودند هم حرکت علمی و فرهنگی و ادامه همان حرکت پدر بزرگوارشان بود. امام باقر علیه السلام همیشه موضع مخالف و معترضانه نسبت به تخریباتی که به دین وارد می شد، داشتند. امام باقر علیه السلام در واقع یک نهضت علمی فرهنگی را شروع کردند که در آن شاگردان و محدثان بزرگی را تربیت کردند و این حرکت علمی فرهنگی باقرالعلوم در زمان فرزندشان امام صادق علیه اسلام شکوفاتر شد و به تشکیل دانشگاه بزرگ جعفری منتهی گشت.

و از آنجایی که خطرآفرین ترین بحران در زمان باقرالعلوم علیه السلام بحران فرهنگی یعنی آشکار شدن بدعت‌ها و انتشار احادیث ساختگی و چهره سازی برعلیه قرآن و عترت و ترویج فرهنگ تباهی بود، امام باقر علیه السلام در برابر آنها با فرهنگ غنی کوثر، معارف قرآن و عترت به چالش برخاست و با دایر نمودن حوزه فرهنگ و تربیت شاگردان این شعر را از نظر فرهنگی پایدار ساخت به گونه ای که طوفان تهاجم فرهنگی دشمن در آن تاثیرگذار نبود و این چنین حراست و سازماندهی تشکل همسو با عترت است که از سوی امام شکل گرفت.

انتهای پیام/م