اثرات دوستی با نااهلان از نظر قرآن کریم و امام رضا (ع)

به گزارش گلستان ۲۴؛ حجت الاسلام علی روشن، کارشناس تبلیغ سطح عالی حوزه علمیه در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی تسنیم با تأکید بر ضرورت انتخاب دوست در مسیر زندگی گفت: در دین اسلام و مکتب اهل‌بیت علیهم‌السلام توصیه‌های فراوانی نسبت به دوستی وجود دارد. از نگاه علم روانشناسی و جامعه‌شناسی نیز دوستی یکی از مراحل مهم و اثرگذار زندگی هر شخص است. دلیل این مطلب آن است که انسان به طور خودآگاه و ناخودآگاه، در جنبه‌های گوناگون تحت تأثیر دوستانش قرار می‌گیرد، از نظر اعتقادی، فکری، اخلاقی، دینی و ... دوستان حتی در سرنوشت انسان در آخرت مؤثر هستند. امام صادق علیه‌السلام فرموده است «انسان بر دین دوستش است؛ پس مراقب باشید با چه کسی دوستی می کنید.»

وی با اشاره اینکه تأکید دین و علم نوین آن است که انسان باید به صورت هدفمند و با فکر و منطق دوستان خود را انتخاب کند، افزود: اگر دوستان دارای خصوصیات اخلاقی و روحی بد باشند، انسان نیز به مرور زمان بدی‌ها را از آنها دریافت خواهد کرد. امام صادق در این باره فرموده است «با انسان فاجر همنشینی و دوستی نکنید؛ زیرا پلیدی‌اش را به شما انتقال خواهد داد.»  فراتر از این، دوستی با نااهلان نه تنها موجب نااهل شدن انسان می‌شود، بلکه صفات اخلاقی شایسته و انسان‌های نیکوصفت، از جمله امامان هدایتگر معصوم علیهم‌السلام، در چشم آنها بی‌ارزش می‌شوند. به عبارت دیگر، رذایل اخلاقی برایشان تبدیل به ارزش و ارزش‌های اخلاقی بدل به ضد ارزش می‌شود. امیرالمؤمنین علیه‌السلام به زیبایی به این مطلب اینگونه هشدار داده است «همنشینی با اشرار و بدسرشتان، بدگمانی به نیکان و پاک سرشتان را در انسان به ودیعه می‌نهد.»

این کارشناس دینی نتیجه اسفبار این تغییر ارزش را فاصله‌گیریِ گام به گام انسان از خوبی‌ها و ارزش‌های اخلاقی دانست و گفت: این مسئله سبب می‌شود در نهایت مسیر بازگشت به ارزش‌های اخلاقی بر انسان بسته می‌شود؛ اما اگر انسان دوستان درستکار و دارای اخلاق پسندیده برگزیند، دقیقاً بر خلاف حالت قبل، خوبی‌ها و صفات حمیده را از آنها دریافت می‌کند. امام سجاد علیه‌السلام به زیبایی به خردمندان اینگونه توصیه کرده است «با اهل دین و معرفت مجالست و دوستی کنید. اگر چنین دوستانی نیافتید، تنهایی برای شما سودمندتر خواهد بود.» از این توصیه به روشنی می‌توان بر اهمیت و تأثیر دوستان در زندگی پی برد تا حدی که اگر دوست خوبی پیدا نشد، انسان نباید برای فرار از تنهایی، تن به دوستی هر نا اهلی دهد.

روشن دربارۀ آثار اخروی دوست و رفیق راه گفت: در قرآن کریم نقل پندآموزی آمده است که برخی افراد در قیامت به خاطر دوستانشان حسرت می‌خورند و می‌گویند «یا وَیْلَتى‌ لَیْتَنی‌ لَمْ أَتَّخِذْ فُلاناً خَلیلا؛ وای و حسرت بر من؛ ای کاش با فلان شخص دوست نبودم». بر اساس برخی روایات، دوستی با افراد بدسرشت نه تنها موجب دوری انسان از خدا و اهل‌بیت علیهم‌السلام می‌شود، بلکه گاهی کار تا به آنجا پیش می‌رود که ائمه علیهم‌السلام شخص را از خود طرد می‌کنند و این هشداری بسیار جدی و درخور توجه است. 

وی در این باره با اشاره به روایتی از امام رضا (ع) گفت: روزی امام رضا علیه‌السلام به یکی از یاران خود به نام ابوهاشم جعفری فرمود «چرا با عبدالرحمان‌ ابن یعقوب معاشرت می‌کنی؟ او عرض کرد: این شخص دایی من است. حضرت فرمود: او دربارۀ خدا سخنان نادرستی می‌گوید (عقیده منحرفی دارد) پس یا با او معاشرت کن و ما را واگذار و یا با ما همنشین باش و او را ترک کن. عرض کرد: او هر چه می‌خواهد بگوید، به من چه زیانی دارد وقتی از عقیده‌ او تبعیت نکنم؟! حضرت فرمود: آیا داستان آن شخص را که خود از یاران حضرت موسی علیه‌السلام بود و پدرش از یاران فرعون، نشنیده‌ای؟ هنگامی که لشکر فرعون در کنار دریا به موسی و یارانش رسید، آن پسر از موسی جدا شد که پدرش را نصیحت کند، در حالی که همراه پدرش بود، هر دو غرق شدند. این خبر به موسی علیه‌‌السلام رسید. فرمود: آن پسر در رحمت خداست، اما زمانی که عذاب خداوند نازل شود، از آن که نزدیک گناهکار است نمی توان دفاع کرد.» در این روایت به نکته بسیار مهمی اشاره شده است. اگر نزدیک‌ترین افراد انسان مانند دایی یا پدر، بدسرشت و منحرف باشند، این نیز بهانه‌ای برای دوستی و معاشرت با آنها نیست و انسان تنها مجاز است در حد رعایت صله رحم، با آنها رفت و آمد مختصری داشته باشد، نه اینکه با آنها معاشرت و دوستی کند. یا اگر توان و مایۀ علمی دارد، در جهت امر به معروف و هدایت آنها در حد معقول تلاش کند.

این مبلغ حوزه علمیه با طرح این سؤال که دوست خوب کیست و چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد، گفت: امام صادق علیه‌السلام در این باره فرموده است «روزی حواریون به عیسی علیه السلام گفتند: یا روح الله؛ با که دوستی کنیم؟ فرمود: با کسی که: 1. دیدنش شما را به یاد خدا اندازد. 2. سخن گفتنش علم شما را افزون کند. 3. علمش شما را مشتاق آخرت کند.»