سفره اصیل ایرانی قربانی فست فودها

به گزارش گلستان 24، هزاره سوم یا به عبارتی دنیای مدرن در مسیر صنعتی شدن خود تمام ابعاد زندگی انسان را تحت تاثیر قرار داده است. این تاثیرات نه تنها در حوزه های تکنولوژیک بلکه حوزه های دیگری از زندگی انسان را نیز تحت تاثیر خود قرار داده است. از جمله این محورها، تحت تاثیر قرار گرفتن سبک زندگی است. 

سبک زندگی دربردارنده تمام آداب، سنن،رسوم و خرده فرهنگ های است که در بین گروهی و یا جمعی و در حالت کلان در بین ملت ها و امت های مختلف هنجار و ارزش محسوب می شود. از این رو نوشتار پیش رو نگاهی به یکی از ساده ترین و در عین حال مهم ترین سنت های ایرانی-اسلامی، تحت عنوان سفره می پردازد. سفره چیست؟ چه کارکردهای در درون خانواده ها دارد؟ سفره در گذر زمان دچار چه تغییر و تحولاتی شده است؟ متاسفانه در دهه های اخیر صرفاً به دلیل این که آداب و سنت های اصیل مربوط به گذشتگان است و باید از مظاهر و روش های مدرن بهره بگیریم؛ نسبت به سنت های عرفی وعادت واره های اجتماعی غفلت شده و نتیجه آن نیز دامن گیر جامعه کنونی شده است.

حال اگر نگاهی به تاثیرات آداب، آیین ها و برنامه های مربوط به سنت های ایرانی بیندازیم مشخص خواهد شد که یکی از بهترین راه های تقویت پیوند های درون خانواده، فامیل و جامعه، سفره ایرانی است که می تواند تاثیرات شگرفی داشته باشد.

سفره آرائی و در اصطلاح عامیانه«پهن کردن سفره» در جمع خانواده از جمله سنت های اصیلی است که شاید نتوان در منابع مکتوب اطلاعاتی جامعی از آن بدست آورد؛ ولی با نگاهی به آداب و سنت های خانواده های ایرانی، اطلاعات و آگاهی های ارزشمندی از دل و درون مردم بر می آید. سفره ایرانی عادت واره ای است که در اشکال مختلف تجلّی پیدا کرده و با کارکردهای متنوعی پیوند عمیق خانوادگی را رقم می زند. متاسفانه در دهه های اخیر تمرکز فعالیت های فرهنگی از سنت ها و عادت واره ها به سَمت فعالیت ها و رویدادهای فرهنگی متمایل شد و نسبت به سنت ها و عادت واره ها غفلت زیادی صورت گرفت. از این رو امروزه به جدّ می توان گفت که نادیده گرفتن این امور تهدیدی برای بنیان خانواده ها شده است.

در فرهنگ اصیل ایرانی و در فرهنگ عرفی می توان از سفره در کنار دیگر سنت ها به عنوان شاهرگ پیوند درون خانوادگی نام برد. مهم ترین و اصلی ترین نمود سفره در خانواده، سفره ای است که در سه وعده غذایی در درون خانواده گسترده می شود و در کنار آن می توان به برخی نمونه های دیگر از جمله؛ سفره های نذری، سفره میهمانی، سفره افطاری، سفره های مناسبتی از قبیل یلدا، نوروز، سیزده بدر، سفره زیارت، سفره عقد و عروسی، سفره ولیمه، سفره قربانی، سفره عیادت، سفره عیدی، سفره کفاره، سفره روضه، سفره ایتام نوازی و …..اشاره کرد.

نگاهی به این سفره ها نشان می دهد که از نظر شکل، آرایش سفره، وسایل و مواد داخل سفره، مدعوین، نحوه دعوت، برنامه های پیرامون سفره، نحوه پذیرایی، نحوه تهیه مواد سفره، دعا و آیین های مرتبط و ….. متفاوت بوده و کارکردهای متنوعی را دنبال می نماید.در ابتدا به کارکرد سفره های سه گانه در درون خانواده ها پرداخته می شود و سپس سفره های دیگر را نیز بحث خواهیم کرد.

گذر تاریخ ایران زمین نشان می دهد که تا چند دهه قبل اکثریت جامعه ایران را روستایی نشیان و عشایر تشکیل می دادند و شهرنشینی در درجه دوم بود. در چنین جامعه ای، طلوع  آفتاب نماد سر زندگی و شروع زندگی دوباره و تلاش برای ساختن است. از اینرو  ساعتی بعد از طلوع خورشید، اولین سفره در کانون گرم خانواده گسترده می شود و همه اعضای خانواده باید از خواب شیرین صرف نظر کرده و بر سفره ای که کاملا با مواد لبنی سنتی مهیا شده حاضر شوند. افراد خانواده همه با واژه های مبارک «سلام» و «صبحتون بخیر» که مخاطب آن پدر و مادر  و بزرگترها هستند بر سفره حاضر می شوند. سلام و احوال پرسی گرم اعضای خانواده، شروع زندگی دوباره از اولین لحظات صبحگاهی، نگاه مهربانه والدین به فرزندان برای پی بردن به اینکه همگی سرحال هستند و یا مشکلی دارند و نیز برنامه ریزی برای کارهای روزانه از مهم ترین کارکرهای اولین سفره روزانه است که به همت مادر خانواده گسترده شده است. حوالی ظهر که معمولا بین ساعت 12 تا 2 ظهر است دومین سفره نیز گسترده می شود. آنچه در این میان بسیار مهم است، سفره سوم و به عبارتی سفره شبانگاهی است.

اعضای خانواده بعد از یک روز کاری سخت به آغوش خانه بر می گردند. در این میان والدین مشغول کارهای خانه می شوند و فرزندان نیز در بیرون خانه سرگرم بازی با همسالان خود می باشند. پهن شدن زمان  سفره ی شبانگاهی برای همه اعضای خانواده مشخص است از اینرو همه اعضا بدون فوت وقت باید حاضر باشند. از اینرو معلوم می شود که سفره کارکرد نظم و انضباط را نیز به تک تک اعضای خانواده آموزش می دهد. پهن کردن سفره تنها وظیفه مادر نیست از اینرو تمام اعضای خانواده در این امور با یکدیگر همکاری می کنند ولی کاملا مشخص است که کار تیمی بدون سرپرست درست به هدف نخواهد رسید، بر این اساس در اموری از این قبیل همه اعضا تحت نظر مادر خانواده فعالیت می کنند و این نشانگر نقش و جایگاه ارزشمند مادر در درون خانواده است.

غذای آماده شده با زیبایی هر چه تمامتر توسط مادر و دختران خانواده چیده می شود و اعضای خانواده در عین حال که لحظه شماری می کنند برای کامجویی از این غذای لذیذ، ولی همه منتظر شروع دعای شکرانه پدر به درگاه ایزد متعال برای نعمت های هستند که به آنها ارزانی داشته است. بنابراین یاد خدای بزرگ متعال ونیز خواندن ادعیه نیز در سفره های اصیل ایرانی جایگاه رفیعی دارد و این خود نمود دیگری از امور تربیتی دینی است.

یکی از لذت بخش ترین لحظات خانواده های ایرانی، گپ وگفتگو های است که اعضای خانواده بر سفره غذای شبانگاهی انجام می دهند. این لحظات سرشار از شادی و خوشی است و تک تک افراد خانواده از اتفاقات روزانه سخن می گویند و لبخند و شادی را به یکدیگر منتقل می کنند.

مواد غذیی مورد استفاده برای تهیه غذا  و نیز نوع غذا های تهیه شده از دیگر مباحث بسیار مهمی است که در سفره های ایرانی بدان توجه شده است. لازم است که به این نکته توجه کنیم که تهیه غذا در مناطق جغرافیایی ایران به علت شرایط و اقلیم آب و هوای متفاوت بوده است.

از سفره های دیگری نیز در سطور قبل یاد کردیم که کارکردهایی از قبیل صله رحم، اعلان تولد فرزند، ازدواج و تشکیل خانواده، جشن و سرور، گردش و تفریح، زیارت و دیدار زائر، نذر و تعزیت، عبادت و…..در بر دارند. در سفره ایرانی همه اعضاء خانواده درگیر شده و با آن مرتبط می شوند. همه سلائق و علاقه ها را پوشش می دهد و در آن به همه نیازهای انسان توجّه شده است.

سفره‌های از این دست، معمولا در گوشه و کنار کشور بر اساس ویژگی‌های فرهنگی هر نقطه با اندکی تفاوت پهن می‌شود. آنچه اما اهمیت دارد آن است که همه اینگونه سفره‌ها در پی خواست و نیتی نذر شده است که بانی و دیگر حاجتمند دیگر را به گرد هم آورده است؛ زنانی و مردانی که خود در دل آرزو یا آرزوهایی را می‌پرورند و گاه برای اجابت خواست‌شان و گاه پس از آن نذر می‌کنند سفره نذری پهن کنند. همدلی، همبستگی و همکاری که میان بانیان و زنان دیگر شکل می‌گیرد، یک نمونه بارز و روشن از پیوندهایی اجتماعی و فرهنگی برشمرده می‌شود که در گذر سده‌ها آسیب ندیده است و همچنان زنده و معنادار به زیست خود ادامه می‌دهد.این تداوم از زاویه مردم‌شناسانه قابل بررسی و درنگ است.

امروزه با غلبه زندگی شهرنشینی تغییرات زیادی در سبک زندگی انسان ها نیز شکل گرفته است که یکی از آن ها، کاسته شدن از نقش و جایگاه سفره است که جای آن را فست فود ها گرفته است. در یادداشت بعدی به طور مفصل به مقوله فست فودها خواهیم پرداخت، با این حال در این مجال به چند مورد از مضرات سبک غذا خوردن مدرن اشاره می کنیم:

1- ایستاده غذا خوردن

در فرهنگ اصیل ایرانی، نشسته غذا خوردن یک سنت و فرهنگ است در حالیکه در سبک زندگی مدرن بخصوص فست فودها بصورت ایستاده صرف می شود که خوردن غذا به صورت ایستاده موجب افزایش خون غلیظ در خون شده و ایجاد غلظت در خون می‌کند

2- مصرف زیاد سالاد الویه

مصرف زیاد سالاد الویه نیز در زندگی امروزی به علت کمبود وقت جایگاه رفیع پیدا کرده است. سالاد الویه جزء غذاهای چرب است. استفاده از سس مایونز در این غذا به علت دارا بودن مواد شیمیایی کُربات و سُربات، در خون ایجاد مسمومیت کرده و سرطان‌زا می‌باشد.

3- تندتند غذا خوردن

در فرهنگ ایرانی که سفره پهن می شود، زمان کافی برای میل کردن غذا با آرامش وجود دارد، چرا که غذا باید کاملا جویده شده و به آرامی خورده شود.  در حالیکه امروزه فست فودها در کمترین زمان ممکن صرف می شوند. سریع خوردن غذا سبب ترشح ناقص آنزیم‌های گوارشی شده و هضم را مختل می‌کند. فراموش نشود، در صورتی که هضم به هر دلیلی ناقص صورت گیرد، خلط فاسد و نابجا در بدن تولید می‌شود.

4- حذف سبزی از سفره و جایگزینی سالاد

نگاهی به سفره های ایرانی نشان می دهد که به طور معمول سبزیجات در سرسفره ها وجود دارد چرا که طبع اغلب سبزی‌ها گرم است و به هضم غذا بسیار کمک می‌کنند. سبزی‌ها سرشار از مواد معدنی و ویتامین هستند، همچنین به علت دارا بودن فیبر، مانع یبوست می‌شود، متاسفانه امروزه سالاد ها جای سبزیجات را گرفته اند. سالاد بر خلاف سبزی، طبع سردی دارد و هضم غذا را (برخلاف تصور مردم) مختل می‌کند.

بیایید یک بار دیگر لذت دورهمی ها را با نشستن سر سفره های اصیل ایرانی با غذاهای خوشمزه تجربه کنیم.