حامیان تولید ایرانی از شاه‌عباس تا آیت‌الله مرعشی

مطلب حاضر گردآوری خاطراتی است از سیره بزرگان ایران در حمایت از تولید داخل که خواندن آن خالی از لطف نیست:

 

نقل است که شاه عباس صفوی برای پس گرفتن تبریز و اراضی آذربایجان از عثمانی به سلاح گرم (توپ و تفنگ) نیاز داشت اما حاضر به خرید این ادوات از اروپائیان نشد و آنان را مجبور کرد تا ساختن توپ و تفنگ و باروت را به ایرانی ها یاد بدهند. دولت های اروپایی هم که هرگز راضی به آموزش صنایع خود به خصوص در عرصه نظامی به ایرانیان نبودند؛ ناچار به خاطر هدف بزرگ تر خود یعنی تضعیف عثمانی از این هدف کوچک تر خود یعنی مصرف کننده نگه داشتن ایران صرف نظر کردند و کارگاه های ساخت این ادوات در ایران دایر شد، تا شاه صفوی مطمئن باشد از این به بعد هر میزان توپ و تفنگ بخواهد می تواند بسازد و در جنگ های بعدی باز محتاج اروپائیان نیست!

البته این روش خردمندانه توسط شاهان بعدی دنبال نشد و ما باز در عهد قاجاریه خریدار سلاح از خارج شدیم!

 

نقل است که سفیر انگلستان، ظروف چینی فاخری برای کریمخان زند هدیه آورد. البته قصدش این بود که پس از باب شدن استفاده آن نزد شاه نمونه های دیگر را به اعیان و اشراف و تجار بفروشد. کریمخان به محض دیدن هدیه انگلیس آن را به زمین زد و شکست! بعد گفت ظروف مسی خودمان را بیاورید سپس آنها را هم به زمین زد که نشکستند بعد رو به نماینده انگلیس گفت: سلاح مردم ایران این است و باید با همین ظروف مسی آشنا و ساخته دست ایرانی خرسند باشند تا تهی دست و درویش نشوند.

 

وی همواره می گفت: منافع ایران در رونق صنعت است نه در وارد کردن کالای بنجل خارجی

 

در همین جهت میرزا کارخانجات شکر ریزی در ساری، ریسمان ریسی و چلوار بافی در تهران، حریر بافی در کاشان، سماور سازی و کالسکه سازی در اصفهان و تهران را تأسیس نمود. همچنین او بسیاری از استادکاران را برای آموختن فن به مسکو و سن پترزبورگ فرستاد که پس از مراجعت کارگاههای چدن ریزی در ساری، کاغذ سازی در اصفهان و بلور سازی در تهران را تأسیس کردند. آری باور چنین رشد صنعتی بالایی در دوره ناصرالدین شاه آنهم فقط ظرف مدت کوتاه صدارت امیر کبیر یعنی سی و نه ماه بسیار سخت است ولی نکته ای را می آموزد که رشد صنایع در ایران قاجار هم شدنی است چه رسد به ایران امروز!

 

پس از قرارداد سنگین 1907 که ایران را به دو منطقه تحت نفوذ روسیه و انگلیس تقسیم می کرد آیت الله آقانجفی اصفهانی در اصفهان مردم را با سخنان آگاهی بخش از خطرات این قرارداد ذلت بار آگاه کرد. همچنین ایشان به همراه سیزده تن از علمای تراز اول اصفهان تعهدنامه ای در حمایت از تولیدملی امضاء کردند که باتوجه به زمان خود بسیار مترقی است.

 

بند اول آن به عنوان نمونه آورده می شود: قبالجات و احکام شرعیه از شنبه به بعد روی کاغذ ایرانی بدون آهار نوشته شود. اگر بر کاغذهای دیگر نویسند مهر ننموده و اعتراف نمی نویسیم. اگر قباله و حکمی هم که روی کاغذ دیگر نوشته شده بیاورند و تاریخ آن بعد از این قرارداد باشد امضا نمی نماییم. حرام نیست کاغذ غیرایرانی و کسی را مانع نمی شویم، ماها به این روش متعهدیم.

 

همچنین در بند دوم این تعهدنامه آمده است: ملبوس مردانه جدید که از این تاریخ به بعد دوخته و پوشیده می شود، قرار دادیم مهما امکن هرچه بدلی در ایران یافت می شود، لباس خودمان را از آن منسوج نماییم و منسوج غیرایرانی نپوشیم و احتیاط نمی کنیم و حرام نمی دانیم لباس های غیرایرانی را، اما ماها ملتزم شده ایم حتی المقدور بعد از این تاریخ ملبوس خود را از منسوج ایرانی بنماییم. تابعین ماها کذالک و متخلف توقع احترام از ماها نداشته باشد. آنچه از سابق پوشیده و داریم و دوخته ایم ممنوع نیست استعمال آن!

 

امام خمینی درباره شهید مدرس می فرمودند: «در آن وقت لباس کرباس ایشان زبانزد بود؛ کرباسی که باید از خود ایران باشد می پوشید.»

 

ایشان می فرمودند: من از روز اولی که خودم را شناختم و روی پای خودم ایستادم از البسه خارجی استفاده نکرده ام. این یک راه مبارزه با استعمار و استعمارگران است.

 

نقل است یک وقتی خیاط آمد و به ایشان گفت: آقا دکمه از خارج می آید و برای قبا ناچاریم از آن استفاده کنیم. ایشان اجازه ندادند و مدتی در این فکر بودند که برای این مشکل چه کار کنند. روزی یکی گفت: بعضی خانم ها در خانه از این قیطانی هایی که به لب عبا می دوزند چیزی شبیه دکمه درست می کنند، لذا لباس های ایشان دیگر هیچ وقت دکمه نداشت و همیشه از همان قیطان های تولید داخل استفاده می کردند.

 

با توجه به ضعف اقتصادی حکومت قاجار در آغاز مشروطیت روسیه و انگلستان سعی داشتند با قرض دادن پول به حکومت ایران پایه های نفوذ خود را محکم تر کنند. این مسأله که آغاز وابستگی به بیگانگان بود با مخالفت شدید مراجع رو به رو شد. از جمله آیت الله شیخ محمدباقر بهاری همدانی به تمام سفارتخانه های کشور های اروپایی اعلام کرد که دولت های بیگانه حق استقراض به شاه را ندارند و مسئولیت این کار برعهده خودشان خواهد بود.

 

گاهی انسان به فکر می رود که اگر در آن زمان به جای شاهان بی عرضه قاجار چنین علمای دلسوز و مقتدری در رأس حکومت بودند امروز ایران در چه سطحی از اقتدار سیاسی و شکوفایی اقتصادی بود؟

 

گسترش روابط ایران و اروپا در زمان قاجار موجب سرازیر شدن کالاهای خارجی به ایران شد و تولید کالاهای ایرانی را با مشکلات زیادی مواجه ساخت. علما، بزرگان و مردم نسبت به ورود کالاهای خارجی به ایران واکنش نشان دادند و برای مبارزه با استعمار کالاهای خارجی را تحریم کردند. 

در این بین شرکت سهامی عام اسلامیه با تلاش و حمایت اغلب بازرگانان و و علمای اصفهان، کاشان و شیراز مانند آقا نورالله نجفی اصفهانی در اصفهان (که در مطالب فوق باز ذکر ایشان شد) در فروردین 1278 شمسی با هدف تأمین منسوجات مورد نیاز مردم ایران و مقالبه با وابستگی به خارج تأسیس گردید.

واعظ اصفهانی، از خطبای دوره مشروطه کتابی به نام لباس تقوی در دفاع از این شرکت نوشت و آخوند خراسانی (ره) از علمای برجسته شیعه در تأیید شرکت اسلامیه علاوه بر خرید منسوجات آن در حاشیه کتاب لباس تقوی نوشت: «بر مسلمانان لازم است که لباس ذلت (تولید خارج) را از تن بیرون کنند و لباس عزت (ساخت داخل) را بپوشند.»

اهداف این شرکت را می توان در پنج بخش برشمرد: 1- خروج از ذلت احتیاج به خارجی 2- تقویت هرچه بیشتر تولید و تجارت داخلی 3- جلوگیری از خروج ثروت داخلی به خارج از کشور 4- تسهیل در امر معیشت مردم به علت ارزان تر بودن منسوجات داخلی نسبت به خارجی آن 5- ارائه الگویی تجاری برای آینده ملت و دولت.

 

در پایان باید گفت جای این سؤال از مؤثران کشور وجود دارد که علیرغم تأکیدات مکرر رهبر انقلاب چرا تأثیرگذاران و بزرگان کشور پرچمدار این نوع حمایت از تولید داخلی در تبعیت از رهبر معظم انقلاب نمی شوند.

و همچنین باید گفت حقیقتاً برای مردمی که چنین پیشینه ای در دفاع از تولیدات ملی خود در برابر هجوم بیگانه به بازار کشورشان داشته اند دون شأن نیست که امروز جزء بزرگترین کشور های واردکننده و بازار مصرف کالاهای خارجی محسوب گردند؟

 

انتهای پیام/ تبناک